''Έθιμα που σβύνουν'', στην πασχαλιάτικη Άνδρο,

                       όπως τα κατέγραψε ο Δημήτρης Πασχάλης το Φεβρουάριο του 1936. 

                                        Κάποια έχουν χαθεί, ακόμη και από τα ακούσματά μας.

                     Αντιθέτως άλλα, όπως τα μάσκουλα, παραμένουν ζωντανά ειδικά στις Στενιές!

                 Προ κορωνοϊού φυσικά, γιατί τούτο το Πάσχα του 2020, είναι αλλιώτικο από τ' άλλα...

 

                                 

  

     

 Τη Μεγάλη Πέμπτη τα παιδιά κάμνουν ένα καλαμένιο Σταυρό εις τον οποίον κρεμνούν με

πολλήν χάριν διάφορα πολύχρωμα ανθουλάκια των αγρών, περασμένα σε κλωστές. Τον Σταυρόν

αυτόν τον πηγαίνουν εις την εκκλησίαν και τον λειτουργούν, για να ακούση και τα δώδεκα

Ευαγγέλια, την δε Μεγάλην Παρασκευήν το πρώτον περιφέρουν εις τα σπίτια τραγουδώντας

το κάτωθι άσμα μετά το τέλος του οποίου προσφέρουν εις την νοικοκυράν ένα κομματάκι κλωστή

με ανθουλάκια από τον Σταυρόν, λαμβάνοντα ως αντάλλαγμα το εις το άσμα αναφερόμενον

σαρακοστό αυγό, άσπρο δηλαδή κοινόν αυγό και όχι κόκκινον όπως είναι το Λαμπριάτικο. 

Έδιναν δε τα ανθουλάκια αυτά του Σταυρού για το καλό στις νοικοκυρές που έκαναν μεταξαρειό.

Ήσαν δε άλλοτε τα κουκούλια το κυριώτερον εισόδημα των κατοίκων της Άνδρου.

 

Ιδού το περί ου ο λόγος άσμα :

                                                               Χαίρε Πύλη, χαίρετε,

                                                               Χαίρε, τίμιε Σταυρέ,

                                                               Ο χορός των Αποστόλων

                                                               Και ημείς οι μαθηταί

                                                               Ψάλλοντάς σας ήρθαμε

                                                               Σήμερα και αύριο

                                                               Κι’ όλην την Εβδομάδα

                                                               Μάρτη, Μάρτη μου καλέ

                                                               Και Απρίλη φωτερέ.

                                                               

                                                               Ο ήλιος λάμπει,

                                                               Η γη μυρίζει,

                                                               Τα δένδρα ανθούνε,

                                                               Τα πουλάκια κελαϊδούνε.

                                                               

                                                               Όξω ψύλλοι, ποντικοί,

                                                               να πάρτε όρη και βουνά.

                                                               Να φάτε κουμαρόφυλλο

                                                               Να πέστε να ψοφήστε.

                                                               

                                                               Μέσα Μάη και χαρά,

                                                               Τα κουκούλια να’ πολλά

                                                               Και σφιχτά και δυνατά.

                                                               

                                                               Ως λουλουδίζει ο Σταυρός

                                                               Να λουλουδίσουν τα διακόπια σας

                                                               Να πήξουνε τα σπίτια σας

                                                               Μαζί και τα ορδάνα σας.

                                                               

                                                               Εμείς οι τρεις οι τέσσερις

                                                               Κ’ οι άλλοι εικοσιτέσσερις

                                                               Την Πόλη, την Αγιά Σοφιά

                                                               Μονάχοι εγυρίσαμε

                                                               

                                                               Τον βασιληά δεν ηύραμε.

                                                               Κι’ αν ίσως και τον ηύραμε,

                                                               Όμως δεν τον γνωρίσαμε.

                                                               

                                                               Σήκω, κερά, απ’ το θρονί,

                                                               Να μας δώσης το αυγό,

                                                               Το αυγό το δίκορκο,

                                                               Το σαρακοστό αυγό,

                                                               

                                                               Γιατ’ έχω δάσκαλο κακό,

                                                               Και πρωτόσκολο κακό,

                                                               

                                                               Αν πάω αψά μαλώνει με

                                                               Αν αργήσω, δέρνει με

                                                               

                                                               Ας το πάρω το αυγό,

                                                               Το σαρακοστό αυγό,

                                                               Κι’ ας δαρθώ,

                                                               Κι’ ας σκοτωθώ.

                                                               

                                           Και εις έτη πολλά της καλής νοικοκυράς.

 

 

                                               

 

                                 Της Μεγάλης Παρασκευής

 

       Τη Μεγάλη Παρασκευή, μάστορης, ξεμάστορης, καρφί κανένας δεν εκάρφωνε γιατί οι Εβραίοι

τη Μεγάλη Παρασκευή κάμανε τα καρφιά που σταυρώσανε το Χριστό. Και δεν τρώνε τη Μεγάλη

Παρασκευή κανένα γλυκό πράμα, γιατί οι Εβραίοι επότισαν το Χριστό χολή και ξύδι την άγια αυτή μέρα.

 

                                 Τα κεριά του Επιτάφιου.

 

       Τα κεριά του Επιτάφιου ποτέ δεν τα πάνε αναμμένα στο σπίτι, γιατί το σπίτι που θε να μπη μέσα

σ’ αυτό αναμμένο τέτοιο κερί θα πιάση φωτιά.

       Από τα κεράκια όμως που είναι κολλημένα απάνω στον Επιτάφιο, είναι μεγάλο καλό να πάρουν

οι ναυτικοί στα καράβια τους. Γιατί στη τρικυμία, στη μεγάλη φουρτούνα, έχουνε θαυματουργή δύναμη.

Ανάβει ο καπετάνιος ένα τέτοιο κεράκι και το ρίχνει καθώς είναι αναμμένο, στη θάλασσα.

Έτσι η φουρτούνα κοπάζει, τα κύματα πέφτουν, και το απελπισμένο καράβι σώζεται. 

      Ακόμη από τον Επιτάφιο να πάρης κερί, και να τρυπήσης το κέρατο του βουδιού, να βάλης

απ’ αυτό μέσα ένα κομματάκι, το βούδι δε μυιάζεται, που μυιασμένο τρέχοντας ακράτητο συχνά 

και σκοτώνει και σκοτώνεται.

 

                                 Της Λαμπρής το κερί

 

      Της Λαμπρής το κερί όμως είναι καλό να το πας από την Ανάσταση αναμμένο στο σπίτι σου,

προσέχοντας να μη σου σβύση στο δρόμο, και να ανάψης με δαύτο τα καντήλια των εικονισμάτω

σου. Μαζί με το αναστημένο κερί ανασταίνεις και το σπιτικό σου. Πρέπει όμως το καντήλι που θα

ανάψης με το κερί της Λαμπρής να το φυλάξης άσβυστο ως την ημέρα της Αναλήψεως.

(Τούτο ενθυμίζει το εν τοις ιεροίς της Δήμητρος και Κόρης εις τους Δελφούς και τας Αθήνας διατηρούμενον

άσβεστον πυρ, καθώς και το εν Ρώμη των Εστιάδων).

 

 

                                         

 

                                Άλλα έθιμα της Λαμπρής.

 

       Εις το Κόρθι τη Λαμπρή ο παπάς κάνει Ανάσταση πρώτα εις τα σπίτια των άρρωστων και των

γερόντων που δεν μπορούν να πάνε στην εκκλησία, και ύστερα, τα Μεσάνυκτα ακριβώς, γίνεται

στην Εκκλησία η λειτουργία της Αναστάσεως. Οι πυροβολισμοί κατά την Ανάστασιν ήσαν μέχρι

προ ολίγων ετών αδιάκοποι με κάθε είδος πυροβόλου όπλου, πιστόλια, ντουφέκια, τρομπόνα και

με μάσκουλα ακόμη.

Και τρομπόνια μεν, τριμπούνια κοινώς ονομαζόμενα, είναι τα σπάνια σήμερον παλαιά πλατύστομα

κοντοντούφεκα, που τα μεταχειρίζοντο ιδίως οι πειραταί, μάσκουλα δε είναι μικρά κανόνια,

σωζόμενα από της εποχής των Βενετών, ιδιάζοντος σχήματος, χρησιμεύοντα προς άμυναν

των πύργων και των μοναστηρίων κατά τας ληστρικάς επιδρομάς.

 

                                 Χριστός Ανέστη!

 

       Έως τα τελευταία χρόνια τη Λαμπρή όλοι έκαναν το Χριστός Ανέστη, εφιλούντο δηλαδή μεταξύ των.

Ακόμη εφιλούντο και άνθρωποι πολλάκις άγνωστοι, που τυχαίως συνηντώντο εις τον δρόμον,

λέγοντας ο ένας Χριστός Ανέστη και απαντώντας ο άλλος Αληθινός ο Κύριος. Σήμερον το ωραίον

έθιμον που ήτο αφορμή να συμφιλιωθούν συχνά άνθρωποι που είχαν μεταξύ των αιτίας

δυσαρεσκείας και δεν εχαιρετώντο, τείνει να εκλείψη.

 

                                 Τα κόκκινα αυγά

 

       Θαυμάσια ύμνησεν εις ευφυεστάτους στίχους το κόκκινο αυγό της Λαμπρής ο Λασκαράτος,

θίξας συγχρόνως χαριτωμένα και το περιμάχητον και άλυτον έως τώρα ζήτημα, αν η κότα ήταν

πρώτα ή το αυγό.

 

                                                              Αυγό μου λαμπριάτικο,

                                                              γλυκό, καλοψημένο.

                                                              Ξερό, κοκκινομύτικο,

                                                              καλοεπιθυμημένο.

                                                              Αν έλεγα τση χάρες σου

                                                              Μιά μιά με την αράδα

                                                              Ούτε η Λαμπρή με έφτανε,

                                                              Ούτ’ όλη η νιά ‘βδομάδα.

                                                              Εσύ τω φιλοσόφωνε

                                                              Έσπασες το κεφάλι

                                                              Οπού χασομυαλούσανε

                                                              Μ’ επιμονή μεγάλη.

                                                              Για ναύρουνε στη σκέψη τους,

                                                              Μα δεν θυμούνται πότα,

                                                              Αν το αυγό επρώτανε

                                                              Ή αν ήταν πρώτα η κότα.

 

       Αι διάφοροι περί των κόκκινων αυγών του Πάσχα παραδόσεις είναι όλαι φανταστικαί, μη

στηριζόμεναι επί ουδεμιάς ιστορικής βάσεως. Άλλοι διατείνονται ότι Μαρία η Μαγδαληνή,

καταγγείλασα τον Πιλάτον εις τον Καίσαρα διά την άδικον απόφασίν του κατά του διδασκάλου

της, έβαψεν αυγά κόκκινα και προσέφερεν ως δώρον εις τον Αυτοκράτορα, συμβολίζουσα το αίμα

του Χριστού, όπερ αδίκως έχυσεν ο Πιλάτος. Αλλά τούτο είναι μύθος, διότι εν ουδεμιά ιστορική

πηγή αναφέρεται.

Άλλοι πάλιν λέγουν ότι αι όρνιθες κατά την ημέραν της Αναστάσεως του Χριστού εγέννησαν

κόκκινα αυγά, αλλά και τούτο, ως καθείς εννοεί, είναι καθαρά αγυρτία. Και άλλοι πάλιν άλλα

αναφέρουσι της ιδίας σοβαρότητος.

Το πιθανώτερον είναι ότι οι αρχαίοι Ρωμαίοι, εορτάζοντες την θεάν της Ανοίξεως, όπως

συμβολίσωσι τα διάφορα χρώματα της φύσεως, τα οποία παρουσιάζει η Άνοιξις, έβαφον εις

διάφορα χρώματα αυγά και τα έτρωγον, προσφέροντες εξ αυτών και εις τους ιερείς της Θεάς.

Εσυμβόλιζον λοιπόν τα αυγά εκείνα την μεταβολήν της φύσεως, ήτοι την μετάβασιν από του

ψυχρού και ακάρπου χειμώνος εις το θαλερόν έαρ και το γόνιμον θέρος.

Αλλ’ επικρατήσαντος του Χριστιανισμού, η Ρωμαϊκή εκείνη της ανοίξεως εορτή κατηργήθη.

Και επειδή κατά την άνοιξιν εορτάζεται το χριστιανικόν Πάσχα, διετηρήθη έκτοτε το παλαιόν

εκείνον έθιμον των χρωματιστών αυγών, επικρατήσαντος μάλιστα του κοκκίνου χρώματος ως

ζωηροτέρου. Εις την Δύσιν όμως και μέχρι σήμερον τα αυγά του Πάσχα δεν βάφονται μόνον

κόκκινα αλλά και εις ποικίλα άλλα χρώματα. Η σημασία εν τούτοις των χρωματιστών αυγών

εξειλίχθη εις τον χριστιανικόν κόσμον εις άλλην ηθικωτέραν και υψηλωτέραν έννοιαν.

Εις το Πάσχα δηλονότι, την εορτήν ταύτην του έαρος της σωτηρίας του ανθρωπίνου γένους,

διά της αναστάσεως του Χριστού, τα κόκκινα αυγά συμβολίζουν την μεταβολήν της ζωής του

ανθρωπίνου γένους, ήτοι την μετάβασιν αυτού από της αμαρτωλής ζωής εις το έαρ της σωτηρίας

και της δικαιώσεως, από του σκότους εις το φως και από του ψεύδους εις την αλήθειαν.

                                                                                                                       

                                                                                 

                                                                                                Εν Άνδρω, Φεβρουαρίου μεσούντος 1936.

                                                                                                       ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Π. ΠΑΣΧΑΛΗΣ